SEZEN AKSU’NUN ŞİİRLERİNDE KADIN

Merve LEBLEBİCİ

“Şarkıcı” olarak bilinen Sezen Aksu’nun aynı zamanda “şair” olduğu “Eksik Şiir”1 yayımlanınca fark edildi. Pop müziğin yaygın biçiminin ritmi öne çıkaran basit güfteler içermesinin Sezen Aksu’nun da böyle algılanmasında önemli bir payı oldu. Oysa bu bir zaruret değil fiili bir durumdu. Nasıl ki, türkü ve şarkı gibi güfteli müziklerin güfteleri olgun bir şiir zevkini yansıtıyor, pop müziği parçalarının da böyle olmaması için hiçbir sebep yoktu. Sezen Aksu, bunu fark eden ender isimlerden biri olduğu için hem kendi yazdığı güftelerde hem de başkalarından aldıklarında çoğu zaman bu hususu gözeterek hareket etmiştir. Edebiyat bilimci Sarıçiçek, Sezen Aksu’nun “şairliği” ile ilgili kaleme aldığı yazısında bu durumu şu cümlelerle açıklar:

Türk pop müziğinin son çeyrek yüzyıldaki en büyük isimlerinin başında Sezen Aksu gelir. 13 Temmuz 1954 tarihinde Denizli\ Sarayköy’de doğan Fatma Sezen Yıldırım, ses sanatçısı, bestekâr ve güfte yazarı\ şairdir. 1970’li yılların ortalarından itibaren başlayan sanat hayatında geniş bir külliyat oluşturacak sayıda şiir yazmıştır.2

1975 yılında, sözleri ve müziği kendisine ait olmayan “Haydi Şansım-Gel Bana” isimli bir 45’likle müzik dünyasına adım atan Sezen Aksu, 1976 yılında çıkardığı “Kusura Bakma” şarkısı ile güfte yazarlığına başlamış ve zaman içinde şiir zevkini olgunlaştırarak alelade bir “güfte yazarı” olmaktan şairlik düzeyine erişmiş; “Şarkı sözü’nün alelâde bir metin, ‘şarkı sözü yazarlığı’nın ise şairanelikten farklı bir tavır olmadığını bizlere güfteleriyle göstermiştir.3

1975’ten 2006 yılına kadarki güftelerini “Eksik Şiir” isimli kitabında bir araya getiren Aksu, eserin önsözünde ‘içinden müziği alınmış sözlerden kitap olur mu gibi bir dolu karmaşık his ve düşünce içerisindeyken bir dostunun ‘borcun var’ sözüyle bu karmaşadan sıyrılıp kitabını yazdığını’ belirtmiştir. Böylece, Aksu, bizce borcunu ödemekle kalmamış şairliğini pop müzikle ilgisi olmayan ama şiir seven insanlara da göstermiştir.

Toplumsal bir varlık olan kadın, geçmişten günümüze kadar pek çok şiirde ve tahkiyeli eserde ele alınmıştır. Masallarda boyuyla posuyla, kaşıyla gözüyle, yüzündeki güzellikle; fizikî yönü anlatılan kadın, destanlarda ata binmesi, kılıç kuşanması, savaşa katılması, ailenin direği olmasıyla sosyal hayattaki konumu ile ele alınmış, çekmiş olduğu acı ve sıkıntılarla, cahil kalması ve ezilmesiyle de pek çok roman, hikâye ve şiirde ise duyguları ve psikolojik yönü ile işlenmiştir.

Sezen Aksu şiirlerinde “kadın” ve kadınla ilgili temaları sıkça işlemiş; onu hem bir toplumsal varlık, hem de “aşk” ve “hüzün” muhatabı bir birey olarak görmüş; “kadının ailesinde ve sosyal hayat içinde çaresizlik ve ezilmişlikleri gibi çarpıklıkları tenkitçi bir bakış açısıyla”4 vermiştir. Onun şiirlerinde kadın olgusunun hangi boyutlarda ve nasıl işlendiğine dair yaptığımız araştırmalar sonucunda şu kadın tipleri ile karşılaşılmıştır:

1.Anneye Sığınan Kadın: Sezen Aksu’nun şiirlerinde reel dünyaya ayak uyduramamış, anlaşılamamış, acı çekmiş/çektirmiş ve bundan pişman olmuş kimi kadınların annelerine sığındıklarını, annelerinin şefkati ve sıcaklığıyla yaralarını sarmaya çalıştıklarını görürüz. “Beyza” (s. 11) şiiri buna örnektir. Şiir, kadının ürkek bir tavırla annesini arayışı ve ona seslenişi ile başlar:

“ Hey, kimse yok mu orda?

Anne! Benim, kızın

Korkma! ”

Daha sonra acı çektirmiş ve bundan pişman olmuş kadının annesine yalvarışını ve onun şefkatini küçük bir çocuk gibi arayışını görürüz:

“ Bak yüzüm

Dokun hadi saçlarıma

Kimseyi acıtmak istemezdim aslında

Ne olur, inanma ”

Yaptığı hatadan pişman olan kadın, vicdan azabı duyduğunu ve kötülükleri engellemeye çalıştığını ama yanlış anlaşıldığını şu mısralarla dile getirir:

“ Onlar için daha fazla acı çektim

Bölündüm defalarca

Onların bebeklerini de kırdılar

Gözlerini oydular

Durdurmak istedim anne

Beni çok yanlış anladılar ”

Anneye sığınan bu yaralı kadının kimi yerde de kendi acısıyla yanıp kavrulurken annesini teselli ettiğine şahit oluruz:

“ Ağlama anne, benim için ağlama

Ben de herkes kadar aldım acılardan

Ağlama anne, benim için ağlama

Ben de herkes kadar yandım ” (Ağlama Anne, s. 13)

Yine aynı şiirde yalnızlığının soğuğunu annesinin sıcaklığıyla örtmeye çalışan ve acılarını onun güzel sesinden dinlediği ninnilerle unutmaya çalışan kadını buluruz:

“ Her birimiz başka bir hikâye

Anne, bu ayrılıklar niye

Sen yine bir ninni söyle bana

‘Yavrum uyusun da, büyüsün’ diye ”

Bir başka şiirinde hayatın karşısında çaresizliğini anlayıp biraz nefes alabilmek için hayata mola veren ve çocukluğunu ve gençliğini arayan kadına rastlarız:

“ Çocukluğum nerede, hani?

Gençliğim nerede?

Ne kadar bol bıraktık onu her yerde…” (Çocukluğum Nerede, s. 12)

2. “Anne” Olan Kadın: Şairin şiirlerinde teselliyi annenin kollarında arayan kadınlardan başka bir de “anne” olan kadınlar vardır. Bu kadınlar yüreklilikleri, ümitleri, sevgi dolu kalpleri, şefkatleri, çocukları için telaşlanmaları ve fedakârlıkları ile annelik vasfını tam manasıyla kavramış olarak karşımıza çıkarlar. Bu bakımdan onun şiirlerindeki kadınlar “örnek anne”dir. Şimdi bu annelerin şiirde yüklendikleri özelliklere bakalım:

Anadolu kadının yürekliliğini, kolay kolay ümidini kaybetmeyişini ve annelerin ahının nasıl tuttuğunu “Cumartesi Türküsü” (s. 117) şiirindeki şu dörtlükten öğreniriz:

“ Ben anayım

Yanmaz canım dışarıdan, kora koysalar

Ümidimizi kaybedemezsiniz

Ölsem de, ahım tarihi karalar ”

“Anne” olan kadının her şeyden önce çocuğunu düşündüğünü, onun için telaşlandığını, “anne yüreği ve şefkatini” Kınalı Kuzum (s. 51) şiirinde görürüz:

“ Ne yiyor, ne içiyorsun

Elde değil aklım sende

Gece çok geç yatıyorsun

Gel de bi demli çay iç bende ”

Yine aynı şiirde şair, annenin çocuğuna olan sevgisini ve coşkusunu yüreklerimize ilmek ilmek şu dörtlükle işliyor:

“A neni nenni kınalı kuzum

Büyüdün de adam mı oldun?

Yanağı pembem, dudağı kirazım,

Gözü okyanusum, iyi ki doğdun! ”

Çocuğunun üzerine titreyen annenin telaşına, tembihlerine, kalbinin kuş misali çırpınışına tanık olur, onun duygularına ortak olduğumuz da olur:

“ Ha bu arada soğudu havalar, aman ha

Üşütme yine kurbanın olayım ”

Şairin çizdiği portrelerdeki annelerle sevinir, onlarla beraber üzülürken yanı başımızda fedakâr annenin çehresiyle karşılaşır, çocuğuna ömrünü adamaya hazır olmanın yüzünde oluşturduğu tebessümüne karşılık bir güzel tebessümle de bizim karşılık verdiğimiz, onun duasına ortak olduğumuz dörtlükler de vardır:

“ Bu yürek çarpıntısı ömürlük, biliyorsun

Büyümedin hiç gözümde bebeğim sen, ne diyorsun

Bi dualık mesafedeyim

Ne zaman sıkışırsan yanındayım ”

3. Anadolu Kadını: Şairin şiirinde en çok işlenen kadınlardan biri –belki de ikincisi- “Anadolu kadını”dır. Bu kadınlar hüzünleri, çaresizlikleri, ezilmişlikleri, hayal kırıklıkları, isyanları, sömürülmeleri, kıskançlıkları, aşka bakışları, inatçı olmaları ve boyun eğmeleri gibi bünyelerinde barındırdıkları pek çok tezat duygularıyla ele alınırlar. Hatta şair bununla da kalmayıp kimi mısralarında kadınları yaşadıkları yörenin şivesiyle konuşturarak onların ağzından katı düzene ve erkeklerin vicdansızlığına realist bir tavırla eleştiriler yaparak okurlarına\ dinleyenlerine mesajlar verirken, kimi şiirlerinde de bu eleştirel bakışını alaycı bir üslupla süsleyerek bizleri gülümsetmekten de geri kalmaz. Şairin kitapta bulunan şiirlerinden sadece beşinde Anadolu kadınını ele aldığını tespit ettik fakat bu beş şiirde kadınlara ait tüm duygulara yer verildiğini gördük. Dolayısıyla rakam olarak az gibi görünen bu şiirler ele aldıkları temler itibariyle zengin bir içeriğe sahiptir.

Sezen Aksu, Anadolu kadınının ezilmişliğini, çilesini, sömürülmesini, hayal kırıklıklarını, isyanını, vurdumduymazlığını, annesine ve baba ocağına özlemini, kayınvalidesinden ve kocasından çektiklerini bir Karadeniz kadınının ağzından kocasına seslenişiyle verir:

Ben Annemi İsterim

“Dağda belimde odun, beni ne hale kodun

Tarlada ırgat avrat, hanede hazır hatun

Bir uşak göbeğimde, altısı eteğimde

Yedi bitirdi beni anandaki o çene

Dünyanın gailesi yetmezmiş gibi bir de

El ayak çekilince, sen bitersin dibimde

Uy çalsın kemençeler de, ben bir horon tepeyim

Çatlasın kaynımgiller, bari kurtlarım dökeyim

Fındığı ben toplarım, kırması sana düşer

Uy ellerin iyisi, geh geh gerinip şişer

Üşüdüm senden, baba ocağı gözümde tüter

Uy adaletsiz dünya, gücün hep bize mi yeter

Bir bezden bebem vardı, bohçamda hayallerim

Kızlığım yarım kaldı, ben annemi isterim ” (s. 129)

Şair bir başka şiirinde yine Anadolu kadının şivesiyle kadınları kadın yapan duygulardan biri olan kıskançlığı şu dörtlüklerde ele alır:

“ Bak atının terkisine de atmış gözleri şaşı gelini

Mor kaftanlara sarmış haspam odun gibi belini

Ah verin elime de kırayım cadının derisi kara elini

Seni gidi dilleri fitne fücur, kıyametin gelsin ” (Onu Alma Beni Al, s. 49)

“Be Vefasız” şiirinde ise kıskançlığı ve öfkeyi sevdiğini sorgulayan kadının tavrıyla verir:

“ Be vefasız!

Gözlerinden düştüm mü söyle

Gördün güzelleri

Kaldın mı gurbet elde ” (s. 181)

Onun şiirlerinde kadın tıpkı gerçek hayattaki gibi, erkeğini başkasıyla paylaşmak istemez ve elinden bir şey gelmeyince de bedduaya sarılır. Bedduaya sarılan bu kadının şivesi genellikle Anadolu kadınının şivesidir. “Onu Alma Beni Al” (s. 49) şiirindeki Anadolu kadının kıskançlık ve ihtiraslarını kendi şivesindeki beddualarla ifade edişine tanık oluruz:

“ Utansın ağan emmin her bir yerine kırmızı kınalar yaksın

Varsın bize vursun felek,

Ne çeyiz düzdüm emek emek

Allah bildiği gibi yapsın

. . .

Bende bu yetim kirazlar al al dururken

Tek başıma kara gecelerde zar zor uyurken

Yar eteğimde çakallar, kurtlar ulurken

İçine sinerse senin de kıyametin gelsin ” (s. 49)

Seven insan kıskanır sözünü şairin şiirlerinde de buluruz. Aynı şiirinde sevdiğine köpüren kadının inatçılığını ve arsızlığını aşkıyla beraber bize sunduğunu görürüz:

“ Böyle de nispet olmaz ki seni gidi zalim yar

Zorla da kısmet olmaz ki seni gidi hain yar

Bana ne bana ne, beni al

Onu alma! ” (s. 49)

Anadolu kadınının erkeğini sadakatle bekleyişini, onun için nasıl süslendiğini, nasıl karşıladığını, fedakârlığını ve pek çok işteki hamaratlığını da şu dörtlüklerden öğreniriz:

“ Ben hâlâ koyduğun yerde

Gün sayıyorum

Sana kazak öreceğim

Yün sarıyorum

. . .

İçine pekmez akıttım

Kar karıyorum

Gözüme sürme çektirdim

Perçemim tarıyorum

Çorbayı koydum ocağa

Tuz basıyorum

Yıkadım gömleklerini

Tez asıyorum

Al kuşak sardım belime

Has ipek serdim evime

Sevdiğim ak düşmeden dön, gel

Saçımın teline ” (s. 181)

Sezen Aksu şiirlerinde bizleri, evlenirken söz sahibi olamayan, ailelerin tercihlerine boyun eğerek evlendirilen Anadolu kızlarının buruk kalpleriyle de buluşturur. Bunu eleştirel bir bakış açısıyla verirken şiirin fonuna da davullu zurnalı kör düğünlerinin portresini bir ressam edasıyla yerleştirir:

“Kınalı gelin uçuyor yuvadan

Günü, saati biliyor yaradan

Duvağım, telim, kırmızı kemerim

Dileğim bir kız, bir oğlan

. . .

Vurun davullar, güm be de güm güm!

Geçer mi geçer ah sayılı gün

Hem ağlarım, hem giderim bahtıma

Ne çıkarsa kabulüm ” (Düğün, s. 130)

Yine aynı şiirde ailelerinin istediği kişiyle evlenmeye boyun eğen kızların baba ocağından ayrılırkenki karamsarlıkla kurulmuş son sözlerine ve isteklerine de şahit olur, onlarla beraber biz de duygulanır, karamsarlığa kapılırız:

“ Parada, pulda gözüm yok inan baba

Eloğlu kıyar gülünün fidanına

Olur a dara düşerim, ihtimal

Baba kapıyı kapatma

Olur a dara düşerim, ihtimal

Gülüne su ver, unutma ” (s. 130)

Şairin, ailelerinin sözünden çıkmayıp mutsuzluğa doğru adım atan kızlarının yanında “aşk karşısındaki kararlılıkları” ile dikkatleri çeken kızları da vardır:

“ Ben taklidini istemem aşkın

Duydun mu be hey, şaşkın

Doldum doldum da taştım

Kapalıyız, evde yokuz! ” (Kapalıyız, s. 36)

Yine aynı şiirde dünyaya kız gelmekle kendisini şanssız hisseden, bu yüzden yer yer boyun eğip yer yer isyan eden ve düzene başkaldıran Anadolu kadınlarına rastlarız:

“ Hani Allah biliyor, ha çizdim ha çizicem

Eninde sonunda kafayı

Huniyi başıma geçirip, çıkıcam ortaya

‘Deliyim’ diycem, kurtarıcam paçayı

Denen o ki kız gelerekten dünyaya

Başından yemişim zokayı

Sıkıysa baş kaldır

Gösterirler abanın altından sopayı

Aldatılmışım, acılar içindeyim

Ama dişim kuşum ben bunu da anlıycam

Hadi diyorum bozmayalım kurulu düzeni

Ama ‘çat’ diye çatlıycam ” (s. 36)

Ailesi ve toplum tarafından ezilen, hakkını savunamayan, çile dolu bir hayat geçiren kadın kendine olan güvenini yitirerek içi boşaltılmış bir birey haline gelir:

“Perişanım param parçayım

Özgüvenim yerle yeksan

Artık beğenmiyorum kendimi

Kendi gözümde değerim noksan ” (s. 36)

4. Modern Kadın: Şair Sezen Aksu’nun şiirlerinde en fazla boy gösteren kadınlardan biri de “modern kadın”dır. Şair, yenileşen dünyaya ayak uyduran modern kadını ele alırken tek yönlü bir tutum değil, onu sosyal, kültürel, fiziksel, psikolojik yönleriyle ele alarak çok yönlü bir tutum sergiler. Şair benimsemiş olduğu bu tavırla her kesimden kadının duygularına tercüman olur ve bizi de bu duygulara ortak eder. “Eksik Şiir”den hareketle modern kadını ve onun duygularını anlatan şiirlere baktığımızda diğer kadın tiplerinden sayıca daha fazla olduğunu görürüz. Ancak işlenen duygu ve düşünceler diğer kadınların duygularından farklı değildir. Onlar arasındaki farklılığı oluşturan tek şeyin duygularını ifade etme tarzları olduğunu söyleyebiliriz. Anadolu kadınına göre kendisini pek çok alanda yetiştirme fırsatı bulmuş olan modern kadın sosyo-kültürel ortamının etkisiyle duygularını daha rahat yaşayabilmiş ve ifade edebilmiştir. Bu rahatlığı şiirdeki kadınların yaşadıkları aşk, hüzün, kararlı duruş, tereddüt, vazgeçiş, isyan, ayrılık, aldatılma gibi duygularda fark edebiliyoruz.

Modern kadın her şeyden önce tıpkı Sezen gibi bir “aşk” kadınıdır. O, aşkla var olur aşkla yok olur, aşkla sevinir aşkla hüzünlenir ve bu durumdan da hiç şikâyetçi değildir. Çalışmamızı şiirlerdeki konulara göre yaparsak yolculuğumuza modern kadının gerçek aşkı ısrarla arayışıyla başlarız ki gerçeklikten beklenen şeyin ruhların uyumu olduğunu anlarız. Şairin gerçek aşk üzerinden verdiği ‘vitrin’ ve ‘iklim’ kelimelerinden hareketle erkeklerin kadınlara olan ahlâksız yaklaşımlarına da eleştiri yaptığını görürüz:

“Kendimi sakladım görmeyi bilenlere

Vitrinime değil iklimime gelenlere

Deliyim aslında, Allah’ına kadar deliyim

Kalbimi vereceğim aslımı görenlere ” (Vitrin, s. 122)

Aşkla adeta yeniden doğan kadın yaşı kaç olursa olsun kalbinde kelebeklerin uçuşmasına engel olamaz ve aşka laf geçirememekten tatlı tatlı yakınır:

“ Küt küt atıyor kalbim

Bitmedi gitti şu harbim

Liseli kızlar gibi pır pır

Uykusuz gecelere talim

Ne ayıp biliyor

Ne günah biliyor

Esiyor aklıma, geliyor apansız

Aşk bunu hep yapıyor ” (Küt Küt, s. 38)

Sezen Aksu’nun şiirlerinde aşk kimi zaman da ten zevkine dayalı ihtiras hissi şeklinde ifade edilir:5

“ Karanlığın içinde yandı gözbebeklerin

İlk önce Gözlerini gördüm

Ilık rüzgârlar misali sesin değdi tenime

Belki bin defa yanıp yanıp söndüm ” (Serserim Benim, s. 48)

Sezen Aksu, aşkı her zaman böyle romantik bir duygu olarak dile getirmez. Bazı şiirlerinde yaşadığı aşklardan pişmanlık duyan, her aşkın bir gün tükeneceğine inanan, biten bir aşkın sonunda ayrılığın kaçılmaz olduğunu gören realist bir tutumla karşımıza çıkar.6 Şair, bu ayrılıkların kimisinde aldatıldığını belirten kadının hüznünü yine realist bir tutumla verir:

“ Ah koca oğlan oyun ettin

Bu iş burada bitmez

Söylenecek çok söz kaldı

Sana bir ömür yetmez

Ah nerelere gittin aman, söyle

Bu ayrılık ne yaman

Söyle adamların adamı

Uykuda mısın? ” (Adamların Adamı, s. 171)

Onun şiirlerinde modern kadınlar kimi zaman hüzünleriyle içe dönük bireyler olurlarken çoğu zaman da modern olmanın yüklediği güçle ‘yıkılmadım, ayaktayım’ durumunu sergilerler. Hüzünle kararlılığın en güzel örneğini bulduğumuz “Sarı Odalar” şiirinde acısıyla pişmiş kadının mert üslubu ile aşktan vazgeçişine, alıp başını uzaklara gidişine şahit oluruz:

“ Sarı Odalar

Ben senin hayatından gittim oğlum

Hadi yerime koy birini, koyabilirsen

Ben senin hayatından gittim oğlum

Hadi dur o sarı odalarda, durabilirsen

Ben ‘sen, sen’ diye bittim oğlum

Hadi bakalım unut, unutabilirsen

Ben seni yudum yudum içtim oğlum

Hadi ol eskisi gibi, olabilirsen

Uzak benden aşk, uzak artık

Kanun mudur bu yasaklık?

İnan, içimde yok fesatlık

Alırım başımı giderim efeler gibi, hey! ” (s. 131)

Onun şiirlerinde aşk kimi zaman da kadının iç ben’iyle çatışmasına sebep olur ve bu mücadele zor da olsa bir vazgeçişle sona erer:

“ Bir yanda sen

Bir yanda tövbeler

Bir yanım karşı koyar

Bir yanım ister

Serserim benim, deli dolu sevgilim

Kor gibi sıcak ya da sular gibi serin

Gelme uzak dur, korkuyorum çok

Çılgınlık bu, halim yok ” (Serserim Benim, s. 48)

Şair, kararsız kadın tablosu çizdiği kadar eylemlerinde kararlı olan, bunların sonucundan pişmanlık duymayan, gözü kara ve vurdumduymaz kadın tablosunu da başarılı bir biçimde çizer:

“ Hiç korkmadım çelişkiden

Onaylanmayan ilişkiden

Ne çoğaldım övgüden

Ne azaldım yergiden ” (Vitrin, s. 122)

“ Hadi bir güzellik yap da efendi gibi git yoluna

Git istediğini sev, istediğini al koynuna

Aşk değil bu, can çekişmek uğruna

Nihayet demir attım kalbi kırıklar koyuna ” (Bir Dilek Tut, s. 163)

Şairin aşkı kavgayla besleyip büyüttüğü mısraları da vardır. Zıt duyguların birlikteliğinden şikâyetçi olmayan şair, anlaşılamamaktan dem vurur:

“ İçime attım ne varsa

Anlamaya çalıştım herkesi

Aşkı da sevdim, kavgayı da

Anlatamadım ki ” (Vitrin, s. 122)

Aşkı yaşarken de terk edilirken de romantik yanını gördüğümüz Sezen Aksu’nun, aşk ve ihanet savaşlarından pek çok kez yenik çıkmasına rağmen kendisini her şeye yeniden başlayacak kadar da güçlü hissederek,

“ Bu kızı yeniden büyütmeliyim

Kor ateşlerde yürütmeliyim

Değirmenlerde öğütmeliyim

Farkındayım, farkındayım!

Kazanmalı, kaybetmeliyim

Aşk uğruna harp etmeliyim

Bu kızı yeniden büyütmeliyim

Farkındayım, farkındayım! ” (Farkındayım, s. 17) der.7

Onun şiirlerindeki kadınlar tıpkı kendisi gibi yorulsalar, zamana yenik düşseler bile ümitlerini kaybetmezler ve yeniden sevme yürekliliğini gösterirler. Bu bakımdan modern kadın başlığında ele aldığımız duyguların çoğu Sezen’inkilerle örtüşür:

“ Benim de saçımda beyazlarım var artık

Çeyizlerim safran sarı, sandık lekesi

Bir sabah sürgünden döndü ümitlerim

Uyandı içimde yeniden sevmek hevesi ” (Sandık Lekesi, s. 196)

5. Kadının Erkeğe Bakışı: Şair şiirlerinde yalnızca kadını işlememiş, kadının bakış açısına da yer vermiştir. Bu bakış açılarını kitap içerisindeki dört şiirde her yönüyle görebiliyoruz. Beğendikleri erkek uğruna birbirini satan kadınlara rastladığımız gibi kendilerini kandıran erkeklere olan öfkelerini belirten kadınları da buluruz. Sezen Aksu kadınların erkeklere duydukları beğenme, aşk, öfke, isyan, alay, gibi ferdî duyguları işlemekle de kalmaz bu kadınlar üzerinden kendisinin erkekler hakkındaki duygu ve düşüncelerini verirken eleştirel bir tavır takındığını görürüz.

Modern kadının duygularını ifade etmesindeki rahatlığı “Seni Yerler” şiirinde görürüz. Bu şiirdeki kadınlar hoşlandıkları erkeklere olan duygularını alışık olmadığımız bir rahatlıkla söylemekle kalmazlar, beğendikleri erkek uğruna birbirlerini sattıklarını da açıkça söylerler. Bu şiirde kadın gözünden çizilen erkek profiline baktığımızda ise endamıyla, cilvesiyle, yakışıklılığıyla kadınlarda akıl bırakmaz:

“ Sen bizim mahalleye geldin geleli canım

Bizde ne akıl kaldı ne de fikir, bittik

O endam eda nedir öyle, hey yavrum

Kaç yıllık arkadaşlar birbirimizi sattık

. . .

Bu kadar cilvelisi olur mu be erkeğin?

Delikanlı mısın, kız mısın?

Anlıyalım artık, hop usta!

Sen başımıza bela mısın? ” (s. 132)

Aynı şiirde kadınlar, gönüllerini kaptırdıkları erkek karşısında kendilerini tutamazlar ve onu taciz edecek sözler sarf ederler. Bu arsız ifadeler bizim alışık olmadığımız bir davranış olması bakımından dikkatimizi çeker:

“ Hey! Seni yerler yerler

Seni ‘ham’ yapar bu zilliler

Yaylanmadan yürü

Yoksa günah bizden gider

Ye! Çıtır çıtır

Ye! Kıtır kıtır, ye! ”

“Arka Sokaklar” şiirinde kadınların erkekler tarafından kandırıldığına dikkat çeken şair, kadının erkek karşısında horlandığını, erkeklerin üstünlüğünü eleştirel bir biçimde verirken kadının karalı duruşuyla da çözümü vermeyi ihmal etmez:

“ Sen beni istersen çok rahat kandırabilirsin

Kendini şahane bir şey sandırabilirsin

. . .

Zorlama güzelim, zorlama

Kendiliğinden olmalı

Davul dediğin davulcusuyla müsemma

Horlama, eziğiz doğuştan

Sende erkeklik sır

Bende kadınlık muamma ” (s. 61)

Sezen Aksu’nun bir kadın olarak tüm kadınların duygularına tercüman olup erkeklere yaptığı eleştirileri şu iki şiirde tespit ettik: “Evlenilecek Kızlar” ve “Çalkala”. Evlenilecek Kızlar’da kadınların ferdî duygularından hareketle erkeklere kızgınlığını veren şair, Çalkala şiirinde sadece erkeği değil, onu yücelten toplumu da eleştirir.

Evlenilecek Kızlar, kadınların erkeklere duydukları eleştirilerin şiiridir. Şiirin adından da anlaşılacağı üzere erkeklerin kendilerini “evlenilecek kız” ve “eğlenilecek kız” diye sınıflandırmalarına duydukları öfkeyi buluruz:

“ Evlenilecek kızlar var

Eğlenilecek kızlar var

Kim bu bize sormadan adımızı koyup

Sınıf sınıf ayıranlar ” (s. 128)

Erkekler karşısında ezilmişliklerini büyük bir acıyla yüreklerinde hisseden kadınların oğullarına yakınırlarken haklarını sorgulamaya başladıklarını da görürüz:

“ Anneni de böyle üzdüler oğlum

Canlarından bezdiler oğlum

Babalar dere tepe gezdiler oğlum

Hak mı, hukuk mu bu ”

Hakkını sorgulamaya başlayan kadının hüznü ve öfkesi onu isyana sürükler. Bu isyan artık o kadar şiddetlidir ki erkeğin karşısında konuşamayan kadın, erkeğine rest çeken kadına dönüşür:

“ Hadi ordan, hadi bize masal anlatma

Adalet istiyoruz tut, aklını oynatma

Hazır ol, isyan çıktı güzelim

Boş yere mercimeği fırına verip de kaynatma

. . .

Yetti be öldük tasamızdan

Bıktık usandık yasanızdan

Verilmez, alınır hak

Siz çoktan yediniz bitti kasanızdan

. . .

Yapmıyoruz size nikah mikah

Talim terbiyeye şikâyet edin

İade-i itibar istiyoruz beyler

Kavgaysa kavga, buyurun gelin! ”

Kadınlar, erkeklerin kendilerini her anlamda ezmelerine duydukları kızgınlığı bazen alay ederek ifade ederler. Öyle ki alay etmenin verdiği güvenle bir kez daha rest çekme gücünü kendilerinde bulurlar. Bu alay edişte dönemin erkeklerine yapılan eleştirileri de buluruz:

“ Hadi güle güle git bakalım

Adamını bulacağız en hasından

Aleme de haber uçurduk

Dedik ki, ‘maçolar düşsün yakamızdan’

. . .

Yuh sana, pes be adam

Bu devirde bile hâlâ ya

Hem evde, hem işte, hem de döşekte

Fazla mesai, oh ne ala ya! ”

Şair dönem erkelerine yaptığı eleştiri ve göndermeleri “Çalkala” şiiri üzerinden vermiştir. Burada kadınların ferdî duyguları üzerinden toplumsal eleştiri yapıldığı görülür. Zamana, mekâna göre değişen erkeklere kızgınlık gibi bireysel bir duyguyla eleştiri yapılır:

“ Çalkala hadi adamın

Devrine, durumuna göre çalkala

Hadi kitabına uyduralım

Ele, âleme karşı zevahiri topla

Seni lapacı!

Seni yıkamacı, yağlamacı! ” (s. 141)

Şair, toplumda kadın-erkek eşitliğinin olmadığını, kadınların her adımının suç olmasını, erkeklerin geçmişten günümüze kadar hep ayrıcalıklı yere sahip olmalarına duyduğu öfkeyi alaycı bir üslupla ifade etmiştir:

“ Hepimize iyi kötü bir şeyler oldu

Bir sana olmadı, hayret

Sen gerine gerine dolaşırken

Biz hayat kavgasında, ha gayret

Biz elimize yüzümüze bulaştırdık

Azıcık yoldan çıkınca

Sende hasar ‘sıfır’ maşallah

Dağları, çamları bile yıkınca ” (s. 141)

6. Erkeğin Kadına Bakışı: Sezen Aksu kimi şiirlerinde erkeğin gözünden kadınları anlatma yoluna da gitmiştir. Bu şiirlere baktığımızda kadınlar hem fiziksel yönleri hem hareketleriyle ele alınmıştır. “Şımarık” şiirinde alışkın olmadığımız kadar rahat tavırlarıyla dikkat çeken kadın erkek tarafından “şımarık” olarak adlandırılmıştır:

“ Takmış koluna elin adamını

Beni orta yerimden çatlatıyor

Ağzında sakızı şişirip, şişirip

Arsız arsız patlatıyor

Belki de bu yüzden vuruldum

Sahibin olamadım ya

Sığar mı erkekliğe, seni şımarık

Değişti mi bu dünya ” (s. 138)

Hareketleri kadar bakımlı olmaları ve arsız tavırlarıyla da erkeği çileden çıkaran kadınlar da vardır:

“ Çekmiş kaşına, gözüne sürme

Dudaklar kıpkırmızı, kırıtıyor

Bi de karşıma geçmiş utanması yok

İnadına inadına sırıtıyor ” (s. 138)

Erkeklerin gözünden aktarılan kadınlar cinsel bir obje olarak da görülürler. “Şımarık” (s. 138) ve “Çakkıdı” (s. 126) şiirlerindeki şu dörtlükler buna örnektir:

“ Seni gidi fındıkkıran

Yılanı deliğinden çıkaran

Kaderim püsküllü belam

Yakalarsam…

Ocağına düştüm yavru

Kucağına düştüm yavru

Sıcağına düştüm yavru

El aman! ” (s. 138)

“ Aman be hadi gel, kaynaşalım kız

‘Çakkıdı, çakkıdı’ oynaşalım kız

Azıcık alttan, azıcık üstten

‘Hoppidi, hoppidi’ hoplatalım kız ” (s. 126)

Sezen Aksu ferdî duygulardan hareketle örf ve âdetlerin yozlaştırılması gibi sosyal temlere olan eleştirisini erkeğin ağzından kadına yakınması şeklinde verir:

“ Biz böyle mi gördük babamızdan

Ele güne rezil olduk

Yeni âdet gelmiş eski köye, vah!

Dostlar mahvolduk ” (Şımarık, s. 138)

7. Şairin Kadına Bakışı: Sezen Aksu, kimi şiirlerinde kendi muhayyilesindeki kadınları, onların fiziksel özelliklerini, hal ve hareketlerini bizlere aktarır. “Biz Daha Ölmedik” (s. 111) şiirindeki kadın, sevdiğinin yanındaki rahat halleri ile sanatçıyı kıskandırırken, güzelliği ile akıllar zarar verir. Bununla da kalmaz cilvesi ve nazlı salınışı ile gönülleri yaksa da kendisinin de aşka meyillidir olduğunu görürüz:

“ Uzanmış kucağına yarinin

Hiç farkında değil halimin

Bir elini öptürür, bir gerdanını of of!

Bize of çekmek düştü, kem talihim!

Salınıp yürür, rüzgârı alır arkadan

Sürünür ak tene zülüfleri, bakar yan yan

Hem nazlı hem niyetli, oğlan perişan

Hadisene evladım, hadi kör cahilim!

Serilir çayıra, çimene saz gibi

Zemheri ayında sarı yaz gibi

Kalbini bozmayan, bozar aklını of of!

Kalır deli divane enkaz gibi ”

Şair kadınlar hakkındaki düşüncelerini her zaman açıkça ifade etmez, kimi şiirlerinde sevdiği şehir ya da nesneleri de kişileştirerek kadın zarafetine büründürür. Mesela “İstanbul âşığı” olan şair, İstanbul’u ince belli güzel bir kadına benzetmekle kalmaz, ona “yarim!” diye seslenir:

“ Saçlarını dağıtır rüzgâr Yeditepe üzerinden

Hatıralar tarihin küllerini savurur

Kadın gibi, kısrak gibi sarılayım gel, ince beline

Yarim İstanbul gel, öpeyim gerdanından ” (İstanbul, s. 91)

Aksu, hoşnut olmadığı durumları anlatırken de kadınlardan yararlanır:

“ İri yarı, kötü kalpli, boyalı, geçkin kadınlar gibi

Dil, çöplerini naylon torbalarında saklıyor ” (Tebdil-i Mekân, s. 92)

Bu tespit ve tasniflerden anlaşılacağı gibi Sezen Aksu, kadınları değişik yönleriyle işlemiş, kimi zaman hikâyeleştirerek çoğunlukla da lirik bir üslupla onların duygu ve düşünce dünyası ile yaşam karşısında aldıkları tutumu yansıtmıştır. Kimi zaman da toplumun kadına bakışını trajik bir dille anlatmıştır.

Müzik başlangıçtan beri daima şiirle beraber gelişmiş bir sanattır. Hem bizim dünyamızda hem de Batıda bu olgu sürekli var olmuştur. Pop müzik de bu olgudan kaçamaz. Bir çok pop müzik sanatçısının bunu göz ardı etmesi kendilerinin kısa sürede unutulmasından başka bir sonuç doğurmamaktadır. Ancak bu hususu gözetenler kuşaklar ve çağlar ötesine seslenebilecektir; Sezen Aksu da bunlardan biri olacaktır.

1 Sezen Aksu, Eksik Şiir, Metis, İstanbul 2006.

2 Mümtaz Sarıçiçek, ‘Şair Sezen Aksu’ , Türk Dili, Temmuz 2004.

3 Mümtaz Sarıçiçek, ‘Şair Sezen Aksu’ , Türk Dili, Temmuz 2004.

4 Mümtaz Sarıçiçek, ‘Şair Sezen Aksu’ , Türk Dili, Temmuz 2004.

5 Mümtaz Sarıçiçek, ‘Şair Sezen Aksu’ , Türk Dili, Temmuz 2004.

6 Mümtaz Sarıçiçek, ‘Şair Sezen Aksu’ , Türk Dili, Temmuz 2004.

7 Mümtaz Sarıçiçek, ‘Şair Sezen Aksu’ , Türk Dili, Temmuz 2004.